Türkengefahr als wichtigster Verhandlungspunkt des RT. Direkte Gefährdung des Reichs. Erweiterte Machtposition des übermächtigen Feindes in Ungarn. Unmöglichkeit der alleinigen Abwehr. Aktuelle Entwicklung in Ungarn und Siebenbürgen. Bitte um Beistand. Vorbildfunktion des Reichs für anderweitige Unterstützung der Christenheit. Wirkungslosigkeit kurzzeitiger Hilfe und Bitte um beharrlichen Beistand. Akute Gefahr der Einnahme ganz Ungarns und des Übergreifens auf das Reich. Bitte um rechtzeitige Hilfe.
Datum: Pressburg, 20. 12. 1556. Den Reichsständen vorgebracht am 16. 1. 15571. Von diesen kopiert am 17. 1.
HHStA Wien, MEA RTA 43/II, fol. 264–269’ (Kop. Überschr.: Praelatorum, comitum, baronum caeterorumque statuum et ordinum regni Hungariae oratorum ad status Sacri Romani Imperii oratio, 16. Januarii 1557 habita.
Aufschr. der Vollmacht: Literae credentiales.
Überschr. der Werbung: Oratio legatorum regni Hungariae.
Dorsv.: Oratorum regni Hungariae oratio, ad status Imperii, 16. Januarii habita.1557. Praesentatum Aschaffenburg, 29. Januarii anno 572
.) = Textvorlage. HStA München, KÄA 3177, fol. 418–425’ (Kop. Aufschr.: Lectum Ratisponae, 17. Januarii 1557. Dorsv.: Hungerisch anbringen an die stende des Reichs, jetz zu Regenspurg versamlet. 17. Januarii [!] 1557.) = B. StA Marburg, Best. 3 Nr. 1246, fol. 178–182’ (Kop.) = C. HStA Dresden, Loc. 10192/6, fol. 146–151’ (Kop.). GStA PK Berlin, I. HA Rep. 10 Nr. Y Fasz. B, fol. 3–7’ (Kop.). HStA Düsseldorf, JB II 2297, fol. 60–64’ (Kop.).
/265/ [Kredenzschreiben.] An die Reichsstände: Haben sich vor längerer Zeit gemäß Befehl Kg. Ferdinands auf einem Reichstag in Pressburg versammelt3
und beschlossen, wegen der Bedrohung durch die Türken eine Gesandtschaft an sie, die Reichsstände, abzuordnen. Da damals keine Zusammenkunft der Reichsstände absehbar war, wird die Gesandtschaft erst jetzt durchgeführt. Dafür werden benannt: Franz Forgach, Bf. von Großwardein und Gespan des Komitats Bihar4
, Petrus de Macedonia5
, kgl. ungarischer Kammerdiener und Rat, sowie Anton Sarkan de Akoshaza6
. Die Gesandten werden bevollmächtigt, die Werbung vorzubringen. Pressburg, 20. 12. 1556. Unterzeichnet von den Prälaten, Gff., Frhh. und anderen Ständen des Kgr. Ungarn.
/265’ f./ [Werbung.] An die Reichsstände7
. Von allen Verhandlungspunkten des RT sind die Maßnahmen gegen die Türkengefahr, derentwegen sie, die Gesandten, von den ungarischen Ständen abgeordnet worden sind, die wichtigste Thematik, da sie im Gegensatz zu anderen Artikeln, welche die Verwaltung und den Frieden im Reich betreffen, keinerlei Aufschub dulden.
/266/ Periculum nempe a vastissima rabie illa turcica nobis et vobis aequaliter et quasi cervicibus imminens, quod iam non in Asia, ut olim apud Hierosolima8 ultra Taurum montem, non ina ingressu Europae apud Constantinopolim9, non in finibus et propugnaculis Hungariae apud Belgradum et Sabaczenb
,
10, non denique Budae aut Strigonii11 duntaxat versatur, verum devastatis inferioribus regionibus et provinciis in ipsa iam Germaniae viscera, Viennam12 et Lyncium, usquec ac quasi ad huius inclitae urbis, sedis Imperii vestri, suburbia videntibus oculis vestris penetravit. Quid, obsecro, magis horrendum, magis extimiscendumd vobis, amplissimi principes, possit contingere? Quae maior plaga, quae maior divina indignatio unquam alicui accidere posset, quam haec non videre vel non expavescere? Quae iamiam huic nobilissimae Germaniae, patriae vestrae, superventura sunt? Falsi utinam simus vates, sed subsequuturam profecto et statim quidem superventuram in vos existimamus illam miserandam rerum faciem, quam Hungaria a retroactis iam aliquot annis misero cum gemitu experitur, ubi sacra omnia et prophana publica et privata non saltem turbata et confusa, sed attrita, annihilata atque adeo sublata iam esse, vestrae reverendissimae, illustrissimae, generosae et magnificae dominationes heu plusquam satis intelligunt et sciunt. Formidabilis aliquando fuit eisdem potentia hostis illius, dum adhuc in Asia et Graetia versaretur, dum Rhodum13, dum Belgradum14 quateret, dum serenissimum piae recordationis Ludovicum, regem Hungariae, debellaret Budamque vastaret15, sed tum supererant adhuc in Hungaria numerosie et exercitatissimi milites, cum hoste illo pugnare asueti. Non firmabat tunc hostis in Hungaria pedem, sed longo adhuc a vobis terrarum spatio disiungebat. Non nisi longo ex Asia et Graetia petito apparatu /266’/ vos invadere poterat, et tamen praebebatis auxilia, conferebatis pecuniam, mittebatis milites. Nunc vero tot annorum continuis bellis militia hungarica etsi non penitus deleta, misere tamen attrita et diminuta est. Fortissima illa regni propugnacula, quae hostem illum remorabantur, in illius ditionem sunt redacta, apparatus feref omnis bellicus illius iam in Hungaria situs est, regni sedem Budam et ultra id Strigonium, Albano Regalem16 et alia munitissima loca in manu iam ille habet, aliasque omnes regiones tributarias sibi fecit expeditissimumque iam illi iter patetg, quandocunque collibuerit regionem hanc vestram invadendi: agros, villas, oppida, arces et civitates vastandi, omnem aetatem omnemque sexum, senes, iuvenes, pueros, virgines et quicquid charum vobis est, vel trucidandi vel in suam foedam abducendi servitutem, prout haec omnia in multis Europae regnis et provinciis signanter aevoh hoc nostro per Hungariam impune exercet.
Neque vero existimandum est, clarissimii atque optimi principes, illos, qui adhuc supersunt hungaros, nihil iam agere vel cum hoste hoc certare desiisse. Testis enim locupletissimus est sacra rom. regia maiestas, noster serenissimus, vigilantissimus atque clementissimus rex et dominus, huius immensae calamitatis propulsator et propugnatorj primus et acerrimus, testes tot clarissimi duces belli et praesertim serenissimus princeps archidux Ferdinandus, dominus noster clementissimus, cuius singulari virtute secundum deum aestate proxima praeterita magno cum hostium terrore et modo hoc tempore inaudito ab ultimo quasi exterminio sumus praeservati17. Testes etiam fortissimi milites, quos Germania per hos annos in Hungariam misit. Nullum esse tale periculum, quod hungari pro conservanda sua patria et salute non subeant et experiantur; usque adeo, ut /267/ non mensis unus vel hebdomada, sed vix unica dies, ne dicam horam praeterlabatur, quando hungari cum turcis in aliqua confiniorum parte proeliari desinant, quando non sanguinem fundant, quando ut invigilent ad ea, quae ad ipsorum, vestrorum ac totius rei publicae christianae commodum pertineant. Sed attriti, ut diximus, sunt, et valde viribus fracti nec possibile ulterius illis est, tam potenti et tam vicino hosti imo semper praesenti et iam domestico resistere, qui ita numerosus, ita potens, ita milite, pecunia apparatuque bellico instructus est, ut Hungaria sola, quae adhuc restat, sit illi quasi unica aquae gutta respectu oceani. Et ob eam ipsam causam complures iam praesertim, qui eidem hosti viciniores sunt, ungari et in primis transsilvani, ob insuperabilem illius bellandi et vicina quaeque atterendi constantiam et proterviam, dum viderent sibi vel moriendum vel paenitus exulandum fortunisque omnibus cadendum manus illi supplices porrexerunt ac tyrannidi illius licet satis inviti et gementes contra etiam serenissimi regis et domini nostri authoritatem se ipsos submiserunt18. Quibus rebus hoc incommodi habemus, quod quantum nobis et rei publicae christianae talibus variationibus et subactionibus decrescit, tantum hosti etiam alias praepotenti magno modo damno indies accrescit, praesertim ink equitatu levis armaturae, quem ita exercitatum et cum turcis pugnare assuetum, vix alia quaepiam regio ita producit sicuti Hungaria. Quae tamen omnia vestris amplitudinibus longe sunt notoria, quae ut explicatione ulteriori egeant.
Et propterea in his enarrandis non erimus longiores, orat igitur vestras reverendissimas et illustrissimas dominationes et clarissimi principes supplex misera Hungaria et procidit coram vobis et obtestatur per gloriam /267’/ nominis divini, per salutem vestram charae et dulcis patriae, fratrum, amicorum et liberorum vestrorum, ne se deseratis, dum adhuc spirat, dum adhuc iuvari potest, vos estis, in quorum manu post deum altissimum consistit salus illius et vestra vestrorumquel successorum. Apud vos enim est gloriosum hoc et sacrosanctum nomen Imperii Romani omnibus gentibus dominari soliti: Vos si cessaveritis, universus christianus orbis cessabit et nullum Ungariae exemplo vestro subsidium dabit. Vos si iuveritis, iuvabunt procul dubio etiam reliqui omnes, qui vos suspiciunt et immitabuntur. Data fuerunt fatemur etiam antea non contemnenda in Hungariam subsidia, verum quia illa respectu tanti hostis quasi momentanea erant et contra hostis istius perseverentiam cito deficiebant et cessabant, ideo provocabatur potius hostis quam atterebatur. Dum enim ille se ipsum tamquam excitatus praeparasset et armasset, vestra tunc subsidia deficiebant nostraque omnis expeditio desinebat, hostis vero crescebat. Unde factum est, ut vires illius longe creverint, utpote qui et militem numerosum et pecuniam inexhaustam habebat. Decernenda igitur forent per amplitudines vestras durabilia quaedam aliquot annorum subsidia, quae ad rem tanti momenti gerendam, continuandam et perficiendam sufficere possint. Quae autem qualia et quanta esse debeant, non dubitamus, vestras amplitudines pro singulari ipsarum prudentia facile intelligere atque a sacra regia maiestate quoque domino nostro clementissimo certiores fieri posse, edocta tot annorum continuism expeditionibus contra eum hostem habitisn. Id autem eo faciendum esse maturius et diligentius, quam unquam antea censemus, quo hoc praesenti anno infensus ille christianae rei publicae hostis ad exterminium reliquarum /268/ Hungariae venturus, una omnium transfugarum, exploratorum et captivorum ore praedicatur et affirmatur, quo veniente nisi validis resistatur copiis dubio procul reliquias primum Hungariae sibi universas subiugabit. Deinde vero ad Germaniam vicinasque provincias securus iam in Hungaria residens suas copias sine intermissione excurrere iubebit, donec et illas suae tirannidi faciat subiectas. Quid putatis, clarissimi principes, quanta rebus hostis illius accessio sequeturo, si hanc quoque, quae adhuc residua est, Ungariam suae ditioni adiungetp? Quantum propugnaculum regionis vestrae quosve milites amittetis, facile perpendereq poteritis. Quae omnia cum ita se habeant et cum praesentissimum omnibus nobis immineat excidium, confugimus iterum supplices ad benigna vestra, reverendissimi, illustrissimi, generosi et magnifici prinicipes, subsidia rogantes et obsecrantes, ut tantis tamquam formidolosis conatibus ipsius hostis propinqui et indefessi tempestive, antequam scilicet ille se moveat, succurriter. Dum enim vos subsidia haec sacrosancta, quae imploramus, praestiteritis, non solum regiam sacram maiestatem, dominum nostrum clementissimum, non solum Hungariam, sed vos ipsos liberos successores et quicquid vobis charum ducitis, iuvabitis atque defendetis. Si enim in his procrastinatio quaepiam diuturnior intercesserit et si praesenti hac hieme subsidia haecs dari, milites conscribi et apparatus fieri omittentur, verendum profecto est, ne hostis, qui semper paratus, ad omnem occasionem intendit, imparatos nos opprimat et postea nec milites levis armaturae conduci nec tanti apparatus fieri valebunt. Omnes itaque ordines et status reliquiarum Hungariae in tam gravissimo et pene ultimo /268’/ excidio patriae eorum ad vicinos ac in primis ad vos, clementissimos et christianissimos principes, status videlicet et ordines Sacri Romani Imperii vestraque subsidia recurrunt, orantes act obtestantes iterum, ut quamdiu exigua illa pars Hungariae superest, vestra ope liberate et conservate, ut ea ratione commune hoc incendium longe lateque omnia vastans et consumens, procul a sedibus liberis coniugibus eorum et vestris arceatis, neque patiamini calamitates et foedas immanitates turcicas, quas Hungaria maximo cum dolore sufferre cogitur, ad vos accedere. Quod futurum omino existimamus, si reliquias afflictas Hungariae vestro maturo auxilio non praeservaveritis, amissis namque, quod deus altissimus avertat, ipsis reliquiis vobis longe durior erit in finibus patriae vestrae cum hoste pugna, vestram, illustrissimi principes, afflictissimae matres, maestissimi parentes, crurore obliti infantes, pueri et virgines, clementiam atque maturam opem in coelum protensis manibus flagitant. Parati autem sunt Hungari, quibusdam paucis mentis insanae exceptis, quemadmodum in superioribus eorum comitiis publice constituerunt, pro communi salute et permansione ac praecipue pro gloria et nomine unigeniti Jhesu Christi nedum fortunas suas, verum etiam capita et vitam ipsam impendere, modo vos quoque, optimi principes, contra communem hostem communes vires prima quoque tempore convertatis.
Schlussformel.
