Reichstagsakten Mittlere Reihe. Reichstagsakten unter Maximilian I. Band 9. Der Reichstag zu Konstanz 1507 bearbeitet von Dietmar Heil

Nr. 727 Ausgaben des Tiroler Kammermeisters Ulrich Möringer im Zusammenhang mit dem Reichstag

[1.] Unterhalt Kg. Maximilians; [2.] Unterhalt Kgin. Bianca Marias; [3.] Zehrungskosten; [4.] Schuldenwesen; [5.] Botenlöhne.

Innsbruck, 3. April-13. August 1507.

Innsbruck, TLA, Oberösterreichische Kammer-Raitbücher, Nr. 51, fol. 32’, 38, 138, 139’, 141’, 148, 277, 279, 280–280’, 287’, 289’ (Aufschr., fol. 31: Ausgaben des Kammermeisters Ulrich Möringer von Weihnachten 1507 bis Weihnachten 1508.).

[1.] /32’/ [s.v. Unterhalt des röm. Kg.] Hans Frank (Einspänniger) übergab dem Zahlschreiber Dionysius Braun 100 fl. in neuen Kreuzern für die Trauerfeierlichkeiten Kg. Philipps von Kastilien während des Konstanzer RT.

[2.] /38/ [s.v. Unterhalt der röm. Kgin.] Der Kgin. wurde am 5.6. durch Hans Tschabrun ein Faß Altbier nach Konstanz geschickt. Kosten einschließlich Fuhrlohn: 4 fl., 4 lb.

[3.] /138/ [s.v. Zehrung] Degen Fuchs erhielt am 3.5. gegen Rechnungsvorlage 37 fl. für seine Missionen zum Ebf. von Salzburg und zu Hg. Albrecht von Bayern. Leonhard Straßburger erhielt am 4.5. 6 fl. Zehrungsgeld für seine Reise zum Kg. nach Konstanz. /139’/ Degen Fuchs erhielt am 3.6. gegen Rechnungsvorlage 50 fl. Zehrungsgeld für seine Reise nach Konstanz. /141’/ Urban von Landegg (kgl. Edelknabe) erhielt am 13.8. 1 fl. Zehrungsgeld für seine Reise zum röm. Kg.

[4.] /148/ [s.v. Schulden] Auszahlung von 500 fl. an Hg. Erich von Braunschweig.

[5.] /266/ [s.v. Botenlöhne] Heinrich Neuberg erhielt am 3.4. 5 fl., um der röm. Kgin. 500 fl. nach Konstanz zu bringen. Konz Oppenried wurde am 11.5. mit einem Brief Pauls von Liechtenstein zu Hg. Albrecht nach München geschickt und erhielt dafür 1 fl., 1 lb, 8 kr. /277/ Andreas Greiff wurde am 26.5. zu Gf. Johann von Sonnenberg nach Konstanz abgeordnet1 und erhielt dafür 1 lb, 8 kr. /279/ Der Einspännige Hans Frank wurde am 8.6. mit neuen Kreuzern im Wert von 100 fl., die für die Trauerfeierlichkeiten für Kg. Philipp von Kastilien benötigt wurden, zu Kg. Maximilian nach Konstanz geschickt; Niklas Steyrer wurde am gleichen Tag mit den Wappen und Schilden für die Trauerfeierlichkeiten nach Konstanz beschieden und erhielt dafür 4 fl. /280/ Dem Fußboten Hans Frank wurden am 15.6. 10 fl. für den Transport von Briefen Kg. Maximilians, Pauls von Liechtenstein und Zyprians von Serntein an den Kardinalbf. Melchior von Brixen in Rom2 ausgehändigt. /280’/ Heinrich Neuberg, den das Innsbrucker Regiment am 16.6. mit der Goldenen Bulle nach Konstanz schickte, erhielt 5 fl., /287’/ am 25.7. bekam er 4 fl. für das Überbringen einer Abschrift der Goldenen Bulle zu Kg. Maximilian nach Konstanz. /289’/ Peter Prentz erhielt am 2.8. 6 fl. für Briefe an den Kardinal von Brixen, die Liechtenstein aus Konstanz [nach Innsbruck] geschickt hatte, für den Transport zuerst nach Venedig; weitere 8 fl. waren für Wendel Iphofer für den Weitertransport nach Rom bestimmt.

Nr. 728 Auszüge aus den Ämterrechnungen des Hst. Bamberg

Kosten für die Teilnahme Bf. Georgs von Bamberg am RT gemäß der Abrechnung des Kammermeisters Hans Braun.

Act. Bamberg, 12. April-9. September 1507.

Bamberg, StA, A 231/I Hofkammerzahlamt, Rechnungen, Nr. 1728, fol. 246; Nr. 1729, fol. 80’-81, 86, 97’, 111’, 136’-137.

/246/ [s.v. Zahlungen an den Bf. und Schulden des Hst.] Item IIM fl. geben meinem gn. H., als sein Gn. uf den Reychs tag gein Costnitz geriten ist, uf die IMVIIC fl., die ich seinen Gn. von dem steuergelt der andern Bf. Veyten ufgelegten weyhesteuer zu solchem zug auch geben habe, ut patebit in distribut[ionibus] derselben steuerrechnung. Zalt montag nach quasimodogeniti [12.4.]. Habetur recognicionem de manu domini reverendissimi.1 

/80’/ [s.v. Zehrungskosten] Item II fl. hat Michel Laufenholzer gein Costnitz zu meinem gn. H. von Bambergs doselbst verzert. Haben die stathalter und rete geschickt. Zalt mitwochen nach vocem jocunditatis [12.5.].

/81/ Item XVI fl. geben Dr. Linhardt vom Egloffstein und Conrad Senf zu zerung, als sie zu meinem gn. H. uf seiner Gn. erfordern [Nr. 139] gein Costnitz mit VII pferden geriten sind. Zalt samstag nach vocem jocunditatis [15.5.].

Item III fl. zerung Clasen Trotsch gein Costnitz zu meinem gn. H. doselbst. Zalt freitag nach exaudi [21.5.].

/86/ [s.v. Botenlöhne] Item III lb Ulrichen Hemerlein, nurmbergischen boten. Hat brif von meinem gn. H. von Bambergs, von Costnitz gein Nurmberg komen, here getragen. Zalt samstag nach vocem jocunditatis [15.5.].

/97’/ [s.v. Zehrungskosten] Item II fl. hat abermals Laufenholzer gein Costnitz zu meinem gn. H. von Bamberg doselbst verzert. Zalt samstags nach Viti [19.6.].

/111’/ Item II fl. hat abermals Michel Laufenholzer gein Costenz zu meinem gn. H. von Bamberg doselbst verzert. Zalt samstag nach Margrethe [17.7.].

/136’/ [s.v. Stiftsschulden] Item L fl. geben Wolfen und Herdegen von Hurnheim, gebrudern, fur ir anfordrung, so sie von irs vaters, H. Conrads, wegen des ampts Kirchdorf halben, in Kernten gelegen, zum stift gehabt, darumb sie sich mit m. gn. H. zu Costnitz umb gemelte L fl. vertragen haben. Zalt freitags nach Bartholomei [27.8.]. Habetur quitanciam. Iussit reverendissimus.

/137/ Item IIC fl. geben und geschickt burgermeistern und rate zu Augsburg uf die VIIICLXXX fl., so ich ine von der andern Bf. Veiten gefallen weyhsteuer alßpald auch zugeschickt und dieselben in das ausgeben derselben steuer rechnung gesatzt habe, das alles IMLXXX fl. macht, damit m. gn. H. die ufgelegten gelthilf, zu Costenz beschlossen, kgl. Mt. zum romzug bezalt und ausgericht hat. Recepit Dr. Bernhard Artzt. Habetur quitanciam von gemelten burgermeistern und rate fur die gedachten IMLXXX fl. Zalt donerstag nach nativitatis Marie [9.9.].

Nr. 729 Ausgaben der Stadt Augsburg im Zusammenhang mit dem Reichstag

[1.] Reitgelder und Botenlöhne; [2.] allgemeine Ausgaben; [3.] Ausgaben für den Schwäbischen Bund.

Augsburg, 17. April-21. August 1507.

Augsburg, StdA, Baumeisterbücher 101, fol. 34, 35’-36’, 48’, 110.

[1.] Reitgelt und botenlon: /34/ [17.4.] Item X ß, III h. aim boten von Costenz zu vereerung.1

/35’/ [22.5.] Item I fl., XVII ß, III h. dem statboten sein lon gen Costenz.

Item VII ß des Feichtens sun, bracht brief von Costenz.

[29.5.] Item VII ß Hainrich Gösen zu trunkgelt, bracht brief von Costenz.

Item XVI ß dem statboten fur zwen tag stilligens zu Costenz.

[5.6.] Item I fl., I lb, VIII ß dem statboten gen Costenz.

[12.6.] Item I lb, IIII ß Pauls, stattboten, fur 3 tag stilligens zu Costenz.

[26.6.] Item I fl., I lb, VIII ß Paulsen Pfleger, statboten, gen Costenz.

Item VII ß aim boten, bracht brief von Costenz.

/36/ Item XXXVIII fl., III lb, VII ß, II d. verzeret erstlich Hans Bamgartner allain uf dem rit gen Costenz und nachmals er und Ulrich Rehlinger in der Hft. Schwabegk. Darein was ir baider reitgeld und der diener eerung auch gerait.

[9.7.] Item I lb, IIII ß Paulin Pflegern, statboten, fur drey tag stilligens zu Costenz.

[6.8.] Item I fl., I lb, III ß, I d. dem Caspar Lieben fur vier ordinanzen eylends hinauf gen Costenz.

[21.8.] Item LXXXXI fl., 14 ß verzerten burgermaister [Jörg] Langenmantel, Dr.[Konrad] Beutinger, Jörig Vetter und Jheronimus Imhof als verordnet zu kgl. Mt. botschaften der kaufleut begerten anlehens halb gen Costenz. Sind XIII tag aussen gewest.

Item X fl., I lb, XV ß burgermaister Langenmantel, Vetter und dem Imhof reitgeld.

/36’/ Item X fl., II lb, XVI ß verrait mein H. burgermaister Artzt, als er anhaim kam von Costenz. Heten die raisigen, so man im zu zeit hinaufgeschickt hett, auch ains rats boten, dahin gesandt, verzert und er sunst uf ain rats außgeben, das nit uf den [Schwäbischen] Bund gehort.

Item XXII fl., XVII ß, III h. im fur sein reitgeld, solang er außbeliben ist, warn 89 tag.

[2.] Gemain außgaben: /48’/ [22.5.] Item 7 ß aim boten zu trinkgelt, bracht brief von Costenz.

[3.] /110/ Auf den Bund: [21.8.] Item ICLXXVI fl. meim H. burgermaister Artzt uf seine IIII pfärd gen Costenz uf den Reichs tag. Ist aussen gewest 88 tag, tut all tag 2 fl.

Item Pfeiffern fur gastmal und anders doselbs VII fl., III lb, IIII ß.

Nr. 730 Ausgaben der Stadt Metz im Zusammenhang mit dem Reichstag

I. Auszahlungen des Metzer Magistrats im Zusammenhang mit dem RT (Auszug aus den Abrechnungen Gerardin Copparts).

II. Reisekostenabrechnung Jean Martins d’Ingenheim vom 18. November 1507 über die Teilnahme am Konstanzer RT: [1.] empfangene Gelder; [2.] Ausgaben.

I. Metz, AM, CC 20/2 (alt C 28, Nr. 11), fol. 33, 34’-36; CC 20/3 (alt C 28, Nr. 12), fol. 23’-24 (Aufschr.: Compte de Gerardin Coppat, reçeveur, de l’an mil VCVII.).

II. Metz, AM, AA 6, Nr. 12, unfol. (Aufschr.: Despens fais à la journée impériale tenue au lieu de Costentz en l’an mil VC sept. Verm. am Ende des Stücks: Compte à messieurs les commys de l’empereur le XVIIIe jour de Novembre endict an cinq cens sept.).

I. /33/ Zahlung von 24 lb, 7 ß, 6 d.1 Zehrungsgeld an Henri [de Howisel] für seine Reise zum RT nach Konstanz.

/34’/ Payéz par l’ordonnance de messieurs lez commis de l’empereur à Gerard Tannard, clerc de messieurs lez sept de la guerre, pour fournir au voiaige, que maistre Henry [de Howisel] et luy devaient faire vers le roy dez Romains au lieu de Costence, le XIe jour d’avril XVCVII la somme de C florins de Rin de XXIII ß, VI d. pièce, vallent CXVII lb, V ß, VI d.

Payéz par l’ordonnance de messieurs à Claus Roland, le bouchier, pour ung cheval, à luy acheté par Gerard [Tanard], secretaire, pour son voiaige de Costence, le XIIIIe jour d’avril ensuivant la somme de XIII florins de Rin de XXIII ß, VI d. pièce, vallent XV lb, V ß, VI d.

/35/ Délivréz par l’ordonnance de messieurs du conseil et commis de l’empereur à Gerard Tannard, clerc de messieurs lez sept, la somme et quantité de mil florins de Rin d’or et de pois de XXIIII ß pièce pour employer à la commission à luy ordonnée vers le roy dez Romains le samedi XXIIIIe jour d’avril XVCVII, vallent XIIC lb.

/35’/ Payéz par l’ordonnance de messieurs le XIe jour d’avril XVCVII pour la vayelle d’argent, que la cité a donné au conte de Sarwerden2 et à Jacob de Embs, trucksesse, envoyéz icy par le roy dez Romains3, c’est assavoir audict conte une vayelle d’argente pesante trois marcs et deux trézelz4, achetée cinquante une lb, et audict trucksesse VI bichiez pesans trois marcs et trois onces5, achetéz XXXIX lb, montent à IIIIXXX6 lb.

/36/ Delivréz par l’ordonnance de messieurs le VIIIe jour de jung l’an XVCVII à Hanry, le messagier, pour porter et délivrer à maistre Hanry [de Howisel], le docteur, et à Martin [d’Ingenheim], le clerc, qui soit à la journée de l’Empire au lieu de Costence, C florins de Rin de XXIII ß, VI d. pièce, vallent CXVII lb, X ß.

/23’/ Paiét et delivréz par l’ordonnance de messieurs à Jonne Martin, clerc de messieurs les septz, le XIe jour de Jullet l’an VC et septz pour aller dever maistre Henry, le docteur, à lieu de Costence L florins de Rin, que montent à LVIII lb.

/24/ Paiét et delivréz par l’ordonnance de messieurs à maistre Henry, le docteur, pour ses despens d’aller vers le roy dez Romains la somme de C florins de Rin, XIII ß, IX d. pièce CXVIII lb, XV ß. II. [1.] Reçeptes faictes par moy, Martin Jehan, sur le veage de Costentz en l’an mil cinq cens et sept.

Premier reçeu de Girard Tannard, secrétaire etc., le XXVIe jour d’avril endict an seze florins de Rin et XII ß, VI d.

Reçeu le IIIIe jour de may endict an au lieu de Costentz de maistre Henry [de Howisel], docteur etc., soixanteneuf florins de Rin.

Reçeu encores audict lieu de Costentz de Henry, le messagier, le XIIIe jour de jung lors suyvant cent fl.rh.

Reçeu encores le IXe de juillet ensuivant de Girardin Coppat, reçeveur etc., cinquante florins de Ryn.

Somme montent toutes lesdictes reçeptes à la somme de deux cens XXXV florins de Rin, XII ß, VI d., compte le florin XXIII ß, VI d., vallent deux cens soixanteseze livres, XV ß.

[2.] Despens fais par moy, Martin Jehan, avec ma compagniée à porter les mil florins de Rin de par ceste cité pour la taxe faicte à Coloigne jusques à Strabourg7 et d’illec tirer à la journée impériale tenue au lieu de Costentz en l’an mil cinq cens sept.

Premier paié le XXVIIe jour du moys d’avril endict an cinq cens sept au lieu de Falckenbourg pour les despens du disner de noz cinq et cinq chevaulx, assavoir Conrad Fry, Martin Bouseman, Jehan de Blettenges, soldoieurs, Henry, le messagier, et moy, Martin IX ß, VI d.

Item paié ledict jour au lieu de Bocquenem pour les despens du soupper de nosdicts cinq et cinq chevaulx XVI ß.

Somme: XXV ß, VI d.

Item paié le XXVIIIe jour dudict moys d’avril au lieu de Nuwiller pour les despens du disner de nosdicts cinq et cinq chevaulx IX ß.

Item paié le XXIXe jour d’icelluy moys d’avril au lieu de Strabourg pour les despens du soupper du jour précédent le disner et soupper dudict jour pour nosdicts cinq et cinq chevaulx LII ß, VI d.

Item paié ledict XXIXe jour d’avril pour fournir et acomplir les mil florins par moy délivréz audict lieu de Strabourg au commissaire du roy des Romains, ung florin de Rin qui vault XXI ß.

Item paié icelluy jour audict lieu de Strabourg pour faire mectre une croiper8 de fer en la selle dudict Blettenges avec deux longes de cuyr à des licolz9 V ß.

Somme: quatre livres, VII ß, VI d, qui font quatre florins de Rin, III ß, VI d., pource que le florin ne vault que XXI ß monnoye de Mets.

Item paié ledict XXIXe jour d’avril audict lieu de Strabourg pour cinq neufz fers et trois relevez aux chevaulx desdicts Conrad [Frey] et Bouseman VII ß.

Item paié cedict jour ausdicts Bouseman et Blettinges pour leurs despens de retourner dudict lieu de Strabourg à Mets ung florin de Rin, vault XXI ß.

Item paié le derrier jour dudict moys d’avril au lieu de Offembourg pour les despens du disner desdicts Conrad [Frey], Henry et moy avec trois chevaulx VII ß.

Item paié ledict jour au lieu de Hussauwe10 pour les despens du soupper de nosdicts trois et trois chevaulx X ß.

Somme: XLV ß, qui font deux florins de Ryn et III ß à cause que devant.

Item paié le premier jour du moys de may au lieu de Villingen pour les despens du disner de nosdicts trois et trois chevaulx vingt crutzer, que vallent en monnaie de Mets VI ß, VIII d.

Item paié ledict jour au lieu de Guisingen pour les despens du soupper de nosdicts trois et trois chevaulx XXVII crutzer, que vallent IX ß.

Item paié le second jour dudict moys de may au lieu de Zelle undersee pour les despens du disner de nosdicts trois et trois chevaulx XXII crutzer, que vallent VII ß, III d.

Somme: XXIII ß, qui font ung florin de Rin et III ß, parce que le florin n’y vault que XX ß monnaie de Mets.

Item paié le cinquièsme jour dudict moys de may au lieu de Costentz pour les despens de monsieur maistre Henry [de Howisel], docteur etc., luy troisièsme avec trois chevaulx, assavoir avec luy, Alleheligen et Hesse, soldoieurs, depuis le XXVIIe jour d’avril prochain précédent, qu’ilz arrivarent audict lieu de Costentz, jusques audict cincquième de may le disner d’icelluy jour comprins, qui sont huict jours et demy, et pour les despens de moy, Martin, aussi moy IIIe et trois chevaulx, assavoir avec moy, lesdicts Conrad [Frey] et Henry, depuis le second jour dudict moys de may, que arrivasmes audict lieu de Costentz, jusques audict cinquièsme de may, pour nosdicts six et six chevaulx XIIII florins de Rin et XLVI crutzer, qui vallent en monnaie de Mets, à compter XX ß pour le florin, comme il vault illecques XIIII lb, XV ß, IIII d.

Item paié ledict jour pour le louaige d’un petit palle et une chambre pour lesdicts huict jours ung florin de Ryn, qui vault XX ß.

Somme: XV lb, XV ß, IIII d., qui font XV florins de Ryn, XV ß, IIII d. à cause que dessus.

Item paié ledict cinquièsme de may audict lieu de Costentz pour ferrer et visiter tous lesdicts six chevaulx, assavoir dix fers neufz et huict relevéz, XLI crutzer, vallent en monnaie de Mets XIII ß, VIII d.

Item paié icelluy jour audict lieu de Costentz pour ung escusson11 aux armes de Mets XIII crutzer, qui vallent IIII ß, IIII d.

Item paié ledict jour audict lieu de Costentz pour ung neuf licol au gros grison VIII crutzer, vallent II ß, VIII d.

Item paié et délivré icelluy jour ausdicts Conrad Fry et Henry, le messagier, pour leurs despens de retourner dudict lieu de Costentz à Mets trois florins de Ryn et XXXVIII crutzer, vallent III lb, XII ß, VIII d.

Item paié ledict jour pour une estagle et ung marteau IX crutzer, vallent III ß.

Somme: IIII lb, XVI ß, IIII d., qui font IIII florins de Rin, XVI ß, IIII d.

Item paié le VIIIe jour dudict moys de may tant pour une neusve large rayne12 à la bride du gros grison que pour reffaire la cuverte de la selle [de] la hacquenée13 XXI crutzer, vallent VII ß.

Item paié ledict jour pour du pappier VIII crutzer, vallent II ß, VIII d.

Item paié le XXe jour d’icelluy moys de may au schultes de Franckfort [Johann von Lünen] pour l’advocat de ceste cité des despens pour luy fais à la journée des Suysses, tenue au lieu de Schaffenhusen, deux florins de Rin, vallent XL ß.

Item paié le XXIIe jour de moys de juing audict lieu de Costentz pour faire ferrer XV neufz fers et deux relevéz XLVIII crutzer, vallent XVI ß.

Somme: LXV ß, VIII d., qui font trois florins, V ß, VIII d.

Item paié le XVIIIe jour dudict moys de juing audict Henry, le messagier, pour ses despens d’estre venu de Mets audict lieu de Costentz et pour s’en retourner IIII florins de Rin, vallent IIII lb.

Item paié ledict jour aux heraulx d’armes du roy trois florins de Rin, vallent LX ß.

Item paié le XXIIIIe jour de juing pour l’advocat de la cité des despens fais par monsieur l’archévesque de Trèves avec sa compagniée, envoyéz par messieurs les estats de l’Empire au lieu de Zurche devers les Suysses avec les évesques de Triente et de Wallesche, commys de par la majesté du roy, lesquelz journoyarent illecques avec iceulx Suysses par l’espace de XII ou XV jours, sept florins de Rin, qui vallent VII lb.

Somme: XIIII lb, qui font XIIII florins de Rin

Item paié le premier jour de juillet audict lieu de Costentz pour les despens desdicts maistre Henry [de Howisel], Alleheligen, Hesse et moy, Martin, avec quatre chevaulx depuis le disner du cinquièsme jour de may prochain précédent jusques audict premier jour de juillet icelluy jour comprins, qui sont huict sepmaines entières, et pour les despens dudict Henry, le messagier, de six jours, qu’il seiourna audict lieu à deux veages, cent six florins de Rin et XXI crutzer, que vallent cent VI lb, VII ß.

Item paié ledict jour pour le louaige desdicts petit palle et chambre pour lesdictes huict sepmaines, assavoir pour chacune sepmaine ung florin de Ryn, sont VIII florins de Rin, qui vallent VIII lb.

Somme: cent XIIII lb, VII ß, qui font XIIII florins, VII ß

Item paié le VIe jour dudict moys de juillet au lieu de Sarbruck pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx IIII ß.

Item paié ledict jour pour les despens du soupper de nosdicts deux et deux chevaulx au lieu de Bourgaltorff IIII ß, VIII d.

Item paié le VIIe jour du moys de juillet au lieu du pont à Dommienge ville pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx III ß

Item paié le VIIIe jour dudict moys de juillet à Dominicque le sellier, demourant à Mets, pour une paire d’éstrières pour la hacquenée, une neusve testière à la bryde du gros grison et une neusve cullière avec deux neufs estriers, qu’on feist faire dès le commancement de cestuy veage, et pour rembourer deux celles XXVIII ß

Somme: XXXIX ß, VIII d.

Item paié le IXe jour d’icelluy moys de juillet au lieu de Elbingen pour les despens du soupper dudict Henry, le messagier, et de moy avec deux chevaulx au retour de Mets à Costentz III ß, VIII d.

Item paié le Xe jour dudict moys au lieu de Sarwerden pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx IIII ß.

Item paié ledict jour pour les despens du soupper de nosdicts deux et deux chevaulx au lieu de Einerßhusen IIII ß, VIII d.

Item paié le XIe jour d’icelluy mois au lieu de Suelt14 pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx IIII ß.

Item paié ledict jour pour les despens du soupper de nosdicts deux et deux chevaulx au lieu de Strabourg V ß, IIII d.

Somme: XXI ß, VIII d., qui font ung florin de Rin, VIII d., parce que le florin ne vault que XXI ß.

Item paié le XIIe jour dudict moys de juillet au lieu de Guengnenbach pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx XVI crutzer, vallent V ß, IIII d.

Item paié ledict jour au lieu de Hornberg pour les despens du soupper de nosdicts deux et deux chevaulx XVIII crutzer, qui vallent VI ß.

Item paié le XIIIe jour d’icelluy moys au lieu de Villingen pour les despens du disner de nosdicts deux et deux chevaulx XV crutzer, vallent V ß.

Item paié ledict jour au lieu de Engen pour les despens du soupper de nosdicts deux et deux chevaulx XXIIII crutzer, vallent VIII ß.

Somme: XXIIII ß, IIII d., qui font ung florin de Rin, IIII ß, IIII d., parce que le florin ne vault que XX ß .

Item paié le XIIIe jour d’icelluy mois de juillet au lieu de Alleswach pour les despens du disner dudict Henry et son cheval VIII crutzer, qui vallent II ß, VIII d.

Item paié ledict jour au lieu de Costentz pour les despens de monsieur maistre Henry [de Howisel], Alleheligen et Hesse avec trois chevaulx depuis le premier jour dudict moys de juillet jusques audict XIIIe d’icelluy moys, cedict jour non comprins, qui sont XII jours entiers, sèze florins de Ryn et XXX crutzer, qui vallent XVI lb, V ß.

Item paié ledict jour pour le louyer desdicts palle et chambre pour lesdicts XII jours ung florin et demy, qui vault XXX ß

Somme: XVIII lb, II ß, VIII d., qui font XVIII florins, II ß, VIII d.

Item paié le XVe jour dudict moys juillet à l’huissier et soubzmareschal de l’Empire [Friedrich Beyer] deux florins de Ryn, qui vallent XL ß.

Item paié ledict jour pour une robe de zwulche et une paire de chausses de drap pour Alleheligen ung florin et demy, qui vault XXX ß.

Item paié icelluy jour pour ung cussin et deux cortoyes pour la malle et radoubber plusieurs choses aux selles XV crutzer, vallent V ß.

Item paié la perte et rabat de XXXI½ florins de Rin, lesquelz estoient trop legiers, assavoir l’un de II ß, les autres de trois et de IIII ß etc., quatre florins de Rin et VI crutzer, qui vallent IIII lb, II ß.

Somme: VII lb, XVII ß, qui font VII florins, XVII ß.

Item paié le XXXe et pénultièsme jour dudict moys de juillet audict lieu de Costentz pour les despens desdicts maistre Henry [de Howisel], Alleheligen, Hesse, Henry, le messagier, et moy, Martin, avec cinq chevaulx depuis le XIIIIe jour de juillet jusques audict pénultièsme d’icelluy mois au disner, qui sont XVI jours et demy, XXXI florins de Ryn et XLII crutzer, qui vallent XXXI lb, XIIII ß.

Item paié ledict jour pour le louyer desdicts petit palle et chambre pour lesdicts XVI jours deux florins de Rin, vallent XL ß.

Item paié icelluy jour pour ferrer quatre neufz fers au cheval dudict Henry, le messagier, deux au gros grison et referrer les autres XXIIII crutzer, vallent VIII ß.

Somme: XXXIIII lb, II ß, qui font XXXIIII florins de Rin et II ß.

Item paié ledict pénultièsme de juillet au lieu de Zelle underzee pour les despens du soupper de nosdicts cinq et cinq chevaulx au retour de Costentz à Mets ung florin et demy, vault XXX ß.

[31.7.] In Geisingen (Guisingen) für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 37 kr. gleich 12 ß, 4 d. – In Villingen für die Verpflegung und Übernachtung von 5 Personen und 5 Pferden: 1 fl.rh. gleich 20 ß.

[1.8.] In Hornberg für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 42 kr. gleich 14 ß. – In Haslach (Haseloch) für die Verpflegung und Übernachtung von 5 Personen und 5 Pferden: 56 kr. gleich 18 ß, 8 d.

[2.8.] In Offenburg für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 40 kr. gleich 13 ß, 4 d.

[3.8.] In Baden für Übernachtung vom 2. bis 4. August und für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 2 fl., 52 kr. gleich 57 ß, 4 d.; für neue Hufeisen für das Pferd Hesses und für den Zelter: 32 kr. gleich 10 ß, 8 d; für Sattel- und Zaumzeug 24 kr. gleich 8 ß.

[4.8.] Für die Passage über den Rhein 5 kr. gleich 20 d. – In Hagenau für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden 35 kr. gleich 11 ß, 8 d; Geschenk an die Stadtdiener, die im Namen der Stadt Wein kredenzten: 9 kr. gleich 3 ß. – In Ingweiler Verpflegung und Unterkunft für 5 Personen und 5 Pferde: 51 kr. gleich 17 ß.

[5.8.] In Assweiler (Achßwiler) für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 12 ß. – In Bockenheim (Bocquenem) für die Verpflegung und Unterkunft von 5 Personen und 5 Pferden: 26 ß.

[6.8.] In St. Avold für die Verpflegung und Unterkunft von 5 Personen und 5 Pferden: 24 ß.

[7.8.] In St. Barbara für die Verpflegung von 5 Personen und 5 Pferden: 8 ß.

[12.8.] Auszahlung von 105 ß an Martin d’Ingenheim zur Erstattung von Zahlungen an den Boten Henri für zwei Reisen von Metz nach Konstanz; Auszahlung von 54 ß an den Sattler Dominique für Sattel- und Zaumzeug, Zahlung für die weitere Ausrüstung der Pferde in Höhe von 8 ß; Auszahlung von 22 ß an den Hufschmied Henri für von diesem gekaufte Ausrüstung der Pferde; Auszahlung von 10 ß an denselben für neue Hufeisen und für das Beschlagen der Pferde; Auszahlung Jean Martins von 100 ß an sich selbst für seine Tätigkeit, z. B. die Schriftführung während der Reise.

Gesamtsumme aller Ausgaben: 256 lb, 15 ß, 4 d. Davon hatten 226 fl.rh. einen Wert von je 20 ß, was einen Wertverlust von je 3 ß, 6 d. bedeutet, und 10 fl. einen Wert von je 21 ß und somit einem Wertverlust von jeweils 2 ß, 6 d., insgesamt 40 lb, 6 ß. Die Gesamtausgaben für die Reise, den Wertverlust bei den 236 fl.rh. eingerechnet, betrugen demnach 297 lb, 11 ß, 4 d. Entgegengenommen wurden 276 lb, 15 ß. Seine, Martins, Ausgaben überstiegen demnach die Zahlungen an ihn um 20 lb, 16 ß, 4 d.

Nr. 731 Ausgaben der Stadt Nördlingen im Zusammenhang mit dem Reichstag

[1.] Ausgaben für durchreisende Teilnehmer am RT; [2.] Reitgeld; [3.] Botenlöhne.

7. Mai-8. August 1507.

Nördlingen, StdA, Stadtkammerrechnungen, Rechenbuch 1507, fol. 44’, 58–58’, 80’-81.

[1.] [Ausgaben für durchreisende Teilnehmer am RT] [s.v. Allgemeine Ausgaben] /44’/ [7.5.] Ein Faß Wein (3 Eimer und 16 Maß zu je 10 lb, 18 d.) als Geschenk für Hg. Georg von Sachsen: 4 fl., 11 d.

[s.v. Geschenke für Fremde] /58/ [7.5.] Hg. Georg mit einem Gefolge von 60 Pferden erhielt drei Schaff Fisch (26 lb Karpfen, 21 lb Hechte), ein Faß Wein (3 Eimer und 16 Maß zu 10 lb, 18 d.) und 5 Säcke Hafer: 34 lb, 13 d.

[11.6.] Kf. Friedrich von Sachsen erhielt drei Schaff Fisch (23 lb Karpfen, 23 lb Hechte), ein Faß Wein (4½ Eimer und 20 Maß) sowie sieben Säcke Hafer: 7 lb, 14 d.

[18.7.] Ein kgl. Bote erhielt 16 d.

[20.7.] Gf. Johann von Hohenlohe (Hachenloch), der in Begleitung seines Bruders1 und ihrer Ehefrauen2 mit 130 Pferden in Nördlingen weilte, erhielt 24 Kanten Wein und zwei Schaff Fisch (13 lb Karpfen, 17¼ lb Hecht, 6½ lb Aale). Zu einer abendlichen Tanzveranstaltung schenkte die Stadt dem Gf. acht Schachteln Konfekt und acht Maß Malvasier: 5 fl., 55 lb, 8 ß, 2 h.

/58’/ [7.8.] Ebf. Ernst von Magdeburg mit 40 Pferden erhielt zwei Schaff Fisch (10 lb Aale, 4 lb Barben, 8⅛ lb Hechte, 15 lb Karpfen), 24 Kanten Wein und fünf Säcke Hafer: [Angabe des Kosten fehlt].

[2.] [s.v. Reitgeld (auf die stat)] /78’/ [5.8.] BM Ulrich Strauß erhielt für den Ritt nach Ulm – wohin der Hauptmann der Bundesstädte nach dem Konstanzer RT geladen hatte [Nr. 848] – Zehrungsgeld ausbezahlt: 5 fl., 3 Ort, 1 lb, 11 d.

[3.] [s.v. Botenlöhne] /80’/ [15.6.] Hans Mercklin erhielt für einen Lauf zu Ulrich Strauß nach Konstanz und einen eineinhalbtägigen Aufenthalt dort 9 lb, 12 d.

[25.6.] Ein Bote mit Briefen nach Konstanz erhielt 16 d. Utz Derflinger erhielt für die Mitnahme von Briefen für Strauß nach Konstanz 34 d.

/81/ [9.7.] Utz Derflinger erhielt für einen Lauf nach Konstanz zu Niklas Ziegler und viereinhalbtägigen Aufenthalt dort 1 fl., 7 lb, 26 d.

[8.8.] Utz Derflinger erhielt für einen Lauf zu Caspar Funck (Memminger Kaufmann) nach Konstanz und viertägigen Aufenhalt dort 3 lb, 6 d.

Nr. 732 Ausgaben der Stadt Nürnberg im Zusammenhang mit dem Reichstag

I. Kosten für die Gesandten Jörg Holzschuher und Anton Tetzel.

Nürnberg, StA, Rst. Nürnberg, Stadtrechnungen, Nr. 181, fol. 422’.

[/417/ [s.v.  Exposita registri 1507 anni etc.; /422/ s.v.  Rats und werbend potschaft] /422’/ Item IIIICLIII fl. landsz.1, VIII ß, die H. Jorg Holtschuher von Augspurg aus nach den pfelzischen clagen daselbst gen Uberlingen und Costnitz auf den reichstag und nachvolgend gen Ulm zu den steten deß punds tag in 15 wochen 2 tagen mit 5 pferden verzert hat, darunter fur H. Anthon Tetzl zu Costnitz fur 22 tag mit 9 personen und 8 pferden die zerung zalt mitsambt dem bibales. Actum VIa Sebaldi [20.8.]1507.

Item ICV fl. landsz., XL lb n[eu], XI ß, VIII h., die derselb H. Anthon Tetzel gen Costnitz hin und wider in 39 tagen mit seinen bibales verzert hat.

II. Ausgaben des Gesandten Erasmus Topler.

Nürnberg, StA, Rst. Nürnberg, Stadtrechnungsbelege, Einzelbelege, Nr. 953, fol. 3.

/3/ Aufenthalt in Straßburg bis zum 15.4.; Ritt nach Konstanz mit 5 Pferden und den Knechten Toplers, Ankunft am 29.4.: 29 fl., 40 kr.

Am 9.5. Jakob Hofmann, dem Vertreter seines Schwagers Heinz Kerling, 6 kr. geliehen. Auszahlung an den Boten Erlein: 30 kr.

Am 26.5. Auszahlung an den Boten Spensetzer: 1 fl.; am gleichen Tag Abrechnung mit dem Wirt in Konstanz für den Zeitraum 29.4.-26.5. für 5 Pferde und die Knechte: 68 fl., 40 kr.

Am 23.6. erneute Abrechnung mit dem Wirt über die Verpflegung: 66 fl., 30 kr.

Am 18.8. erneute Abrechnung, außerdem für die Verpflegung zweier Knechte, die nach Augsburg geschickt wurden: 134 fl., 35 kr.

Verpflegungskosten in Konstanz für den Zeitraum 18.8.-2.9.: 33 fl., 6 kr.; Zahlung der Miete für 18 Wochen: 18 fl.

Anmerkungen

1
 Gf. Johann weilte mit einem Gefolge von acht Pferden zur Zeit des RT dreimal – zuerst aufgrund kgl. Ladung 11 Tage (Kosten: 24 fl.), dann noch einmal 14 Tage (Kosten: 36 fl.) und zuletzt 3 Wochen lang (Kosten: über 100 fl.) – in Konstanz (Zerung und costen, ufgelaufen umb ersatzung der abgestorben mitgülten und geweren, act. [Innsbruck], 20.9.1507 (montag St. Matheus aubent); HHStA Wien, Maximiliana 18, Konv. 1, fol. 98–102, hier 102).
2
 Liegen nicht vor. Möglicherweise hängt dieser Vorgang mit einer durch Jakob Fugger in Augsburg ausbezahlten Anleihe Bf. Melchiors in Höhe von 20 000 fl. für Kg. Maximilian zur Finanzierung des Romzuges zusammen (Zerschnittener Schuldbrief Kg. Maximilians, Or. Perg. m. S., 1.10.1507; TLA Innsbruck, Urk. I/9337).
1
 Nach dem RT ging in Nürnberg das Gerücht, Bf. Georg habe in Konstanz etliche 1000 fl. beim Spielen verloren. Der Nürnberger Magistrat betonte in einem Schreiben an den Bamberger Landschreiber Johann Scharpf, daß man davon keine Kenntnis habe, und bat ihn, vertraulich die Namen der verantwortlichen Personen preiszugeben (Kop., eritag nach Jacobi [27.7.]1507;StA Nürnberg, Rst. Nürnberg, Briefbücher 59, fol. 216). Mit Schreiben vom 3.8. informierte Nürnberg die weltlichen Räte Bf. Georgs, daß die von Scharpf benannten Bürger die gegen sie erhobenen Vorwürfe unter Eid zurückgewiesen hätten. Weitere Nachforschungen hätten ergeben, daß der mgfl. Geleitsmann zu Bayreuth während seines Aufenthalts in Nürnberg, von einem Wirt am Weinmarkt nach Neuigkeiten gefragt, geäußert habe, daß der Mgf. um eine Stadt, nämlich Forchheim, reicher sei. Die Stadt müsse ihm der Bf. überlassen, weil er während des RT einige 1000 fl. an Mgf. Kasimir verspielt habe (Kop., eritag nach Petri ad vincula;StA Nürnberg, Rst. Nürnberg, Briefbücher 59, fol. 227’-229).
1
 Die Einzelposten sind in der Vorlage jeweils am rechten Rand der Seite noch einmal in arabischen Ziffern aufgelistet, um die Addition zu erleichtern.
1
 Zur Umrechnung: 1 livre = 20 sols/sous; 1 sol/sou = 12 deniers (Delsalle, Lexique, S. 186).
2
 Es handelt sich um Gf. Johann III. von Moers-Saarwerden.
3
 Die beiden Gesandten verhandelten mit Metz über die noch ausstehende Kölner Reichshilfe (Kgl. Kredenzbrief vom 27.3., Or.; AM Metz, AA 3, Nr. 42).
4
 1 marc entspricht einem Gewicht von 244,74 Gramm; 1 trézel (auch tréseau) entspricht einem Gewicht von 3,82 Gramm (Delsalle, Lexique, S. 173, 281).
5
 1 once entspricht 30,59 Gramm (ebd., S. 200f.).
6
 = quatre-vingt-dix.
7
 Zur Bezahlung der auf dem Kölner RT 1505 bewilligten Reichshilfe durch Metz vgl. Heil, RTA-MR VIII/2, Nr. 939, S. 1410 Anm. 58.
8
 = cropiere: Hinterdecke des Pferdes (Gegenstück zu colliere) (Tobler-Lommatzsch, Altfranzösisches Wörterbuch II, Sp. 1095f.).
9
 = Strick, den man um den Hals der Pferde legt (F. Godefroy, Dictionnaire de l’ancienne langue française et de tous ses dialectes du IXe au XVe siècle, Ndr. Vaduz 1965, t. X, S. 80).
10
 = Hausach (im Kinzigtal).
11
 = excuçon: Wappenschild (Tobler-Lommatzsch, Wörterbuch III, Sp. 1019).
12
 = resne: Zügel, Gurt (ebd. VIII, Sp. 1020–1022).
13
 = Zelter, Paßgänger (ebd. IV, Sp. 897).
14
 = Sulzbad/Elsaß (frz. Soultz-les-Bains).
1
 Der Bruder Gf. Johanns, Gf. Thomas, war bereits 1482 verstorben (Schwennicke, Europäische Stammtafeln XVII, Tafel 4). Vermutlich ist hier sein Cousin, Gf. Albrecht von Hohenlohe, gemeint.
2
 = Elisabeth, geb. Lgfin. von Leuchtenberg und – falls die Identifizierung als Gf. Albrecht zutrifft – Wandelbre, geb. Gfin. von Zollern (ebd.).
1
 = Landwährungsgulden oder fl. rh., den die Stadt im Jahr 1500 auf 8 lb zu 9 d. festsetzte, 1501 zu 10 d.; 1 lb (neu) galt danach 4 lb (alt) = 20 ß = 120 d. = 240 h. (Scholler, Reichsstadt, S. 241).