A  Hannover NLA, Hild. l Nr. 78, fol. 121r–122v (Kop.).

B  koll. Osnabrück NLA, Rep. 100, Abschnitt 1, Nr. 11 /I, fol. 388r–390r (Kop.); AV fol. 388r: Am 18. Julij anno etc. 41.

C  koll. Münster LAV NRW W, Fürstbistum Münster Landesarchiv, Reichssachen B 473,1, fol. 265r–267r (Kop.); AV fol. 265r:Praelectum 18. Julij anno etc. 41.

D  koll. Wien HHStA, RK RTA 6, unfol. (Kop.).

Druck: Ganzer/Zur Mühlen, Akten, Bd. 3,2, Nr. 222 , S. 686–688; Pfeilschifter, Acta reformationis catholicae, Bd. IV, Nr. 2, S. 8–11; Ehses, Conc. Trid. Bd. IV, Nr. 152, S. 197–200.

Accepimus ea, quae reverendissima dominatio vestra primum ore et deinde etiam scripto nobis proposuit, ex quibus paternum sane reverendissimae dominationis vestrae erga nos animum, tum erga ecclesias nostras et communem ecclesiasticum statum singularem amorem et pium affectum intelleximus. Proinde reverendissimae dominationis [sic!] vestrae pro tam paterna et pia admonitione gratias agimus, tuma ita in officiis nostris dispensandis, quantum quidem in nobis [est], tum erga nos ipsos familiasque nostras tum erga nobis commissos greges domino adiuvante exhibere studebimus (quemadmodum et nos, quantum in nobis fuit, hactenus fideliter exhibuisse confidimus), ut nihil eorum, quae ad officium pastorum fidelium pertinent, defuisse nobis videri possit. Quamquam autem ea omnia, quae reverendissima dominatio vestra pulchro sane et conveniente [sic!] ordine recensuit, aliaque multa, quae ab apostolis et sanctis patribus ea de re passim enumerantur, eos, quibus domini gregis cura commissa [est], maxime autem episcopis, qui vel ex ipso nomine aliorum superattendentes esse debent, [omni] b cura et diligentia observare oportet negareque minime possumus, quin his neglectis multa hinc oriantur scandala magnumque ecclesiis et subditis totique ecclesiastico statui damnum afferatur, prout in omni et ecclesiastico et saeculari statu a multis retroactis annis in haec nostra calamitosa tempora pleraque sunt commissa, quibus communi illi malo, quo ecclesia iam laborat, occasio estc data, tamen sunt et d –alia quaedam–d his ipsis non minus fortassis deteriora, quae et ipsae causa sunt multarum haeresum et schismatum, quae ecclesias nostras invaserunt ac multos iam annos miserrime vexarunt et devastarunt, inter quae praeterf g –gravamina Germanicae nationis–g in aliquot comitiis imperialibus et potissimum superioribus annis Augustae habitis apostolicae sedis legatis proposita, ad quae neque responsum hactenus neque emendatio subsecuta est. Illud praecipuum nobis esse videtur, quod neglecta ecclesiae catholicae consuetudine ab apostolis ad patrum nostrorum tempora derivata tum salutari illa Constantiensis concilii constitutione non solum a decem (quod est iuxta praedictam constitutionem tempus celebrandorum conciliorum generaliumh), sed et centum annis nullum in ecclesia universale et legitimum et tale concilium, quo eiusmodi haeresibus praesenti ac necessario remedio potuisset succurri, celebratum est, quae nimirum una causa est, unde tot in ecclesia omnis generis abusus et [morbi] i orti et velut in ius quoddam consuetudine redacti sunt, qui postea haeresum et schismatum, quibus nunc non solum Germania, sed et aliae quaedam nationes et occasionem et causam praestiterunt.

Et quoniam [huiusmodi] morbus generalis est, cui nisi generali medicina mederi non potest, visum est ante aliquot annos clementissimo caesari ac sacri Romani imperii principibus et statibus hoc malum abusuum, haeresum et schismatum non alio remedio quam universalis et oecumenicij concilii reforma tione ab ecclesia tolli et aufferri posse. Unde non raro pro huiusmodi concilio indicendo ac celebrando apud Romanos pontifices et hunc etiam sanctissimum k –dominum nostrum Pa[u]lum tertium–k, pontificem maximum, multis precibus interpellarunt nihil dubitantes, quin omnia haec mala, quibus gravissime laborat ecclesia, si in tempore concilium indictum et habitum fuisset, iam dudum sublata fuissent. Nunc autem, cuml huiusmodi tamm necessariis caesaris et principum petitionibus hactenus locus datus n –non sit–n ac concilium saepe quidem intrao aliquot annos a summis pontificibus promissum, verum hactenus semper protractum et adhuc neque indictum neque celebratum sit2, hi morbi in ecclesia ita sunt aucti, ut de remedio et salute iam prope desperatum sit. Nam, ut caetera omittamus, tam late iam (quae natura est haeresum) serpserunt falsae doctrinaep et quotidie propter multitudinem et docentium et scribentium, qui a nostris, qui tam pauci sint, nulla ratione cohiberi possunt, latius adhuc serpunt et propagantur, ut nullius principis ditio, nulla civitas, nullus pagus, nullaq domus, deniquer nullus angulus in Germania reperiatur, qui non aliqua saltem ex parte in personis tam nobilibus quam plebeis hoc pestilentissimo morbo sit infectus, adeo omnibus arridet, [quam] s isti pseudoprophetae omnibus inculcant, illa libertas carnis, quam falso ipsi christianam vocant. In summa eo malum hoc processit, ut, nisi nobis et ecclesiis nostris de convenienti et necessario remedio contra huiusmodi pestes provideatur idque brevi in praesentia et sine ulla mora maximum periculum sit, finitis istis comitiis imperialibus etiam, quod reliquum est catholicae religionis, in Germania prorsus extinctum iri.

Est autem unum illud remedium atque utinam non nimis tardumt, quo nobis et ecclesiis nostris succurri potest, nempe generale et legitimum, in spiritu sancto convocatum, oecumenicumu concilium, quod concilium, si pontificiae sanctitatis summa diligentia v –ac opera–v non maturato et quam primum congregatum fuerit, nihil aliud quam sanctae fidei ac totius religionis nostrae nedum in Germania, [verum] etiam aliisw nationibus x –sero aut nunquam–x rursus recuperabilis iactura extimescenda erit. Id quod ob eam fidem et pietatem, quam omnipotenti Deo, cuius potissimum negotium agitur, et sanctae Romanae ecclesiae debemus, reverendissimae [paternitati] vestrae ut saepe antea, ita iam quoque coacti [significamus] y, ut pontificia sanctitas miserae ac ferez deploratae Germaniaeaa dicto praesentissimo remedio, hoc est universali concilio, tandem succurrat, ad quod coadiuvandum nihil, quod a nobis, quibus dominici gregis cura divina dignatione est concredita, praestari potest, desiderabitur, omnem nostram operam atque diligentiam, imo nos totos huic tam necessario operi (quae omnia apud reverendissimam [paternitatem] vestram testataab esse volumus) offerentes. Itaque quod reverendissima dominatio vestra celebrationem generalis concilii intra paucos dies [sic!] futuram ore nobis pollicita est, summo cum desiderio et diu quidem expectavimus et nunc non sine maximo gaudio et voluptate accepimusac atque ut antea reverendissimae dominationi vestrae post ipsam statim exhortationemad et generalis concilii promissionemae gratias egimusaf, ita nunc quoque sanctissimo domino nostro atque reverendissimae dominationi vestrae denuo agimus nosque eidem sanctitati suae devovemusag humillime et ad reverendissimae dominationis vestrae servitia nos offerimus paratos. Sed quoniam eiusdem concilii in scriptura ah –nobis nomine– reverendissimae dominationis vestrae oblata nulla fit mentio, in alia autem reverendissimae dominationis vestrae scriptura caesareae maiestati oblata alterius cuiusdam modi, quo videlicet ea, quae a protestantibus in fide nostra catholica contravertuntur [sic!], iuxta catholicam veritatem diffiniantur ac habita rerum et temporum ratione quae videbuntur ai –expedientia fore rei publicae christianae– et huic nationiaj Germanicae, statuantur, mentionem fieri intelligimus, non possumus non subvereri, ne non omnino certum et firmum sit, quod iam antea de generali concilio, quod nos optimum idemque unicum his rebus remedium esse putavimus, sperabamus, quamquam nullum modum, qui pro extirpandis erroribus et schismatibus, pro sarcienda concordia, stabilienda vera fide catholica et reformanda ecclesia quacunque ratione facere potest, detrectamus.

Cum autem omnis nostra et ecclesiarum nostrarum imo et totius Germaniae aliarumque nationum unica salus ex una generalis concilii celebratione pendeat nec ullo alio modo religioni consuli aut ad catholicam reformationem et concordiam perveniri possit, nos maiorem in modum oramus et supplicamus reverendissimae dominationi vestrae, id unum apud sanctissimum dominum nostrumak orare et impetrare velit, ut sanctitas sua sine ulla mora generale concilium ubique indicere et in nostra Germanica natione (quae quanto magis laborat, tanto magis hoc remedio indiget) celebrare dignetur, in quo Deo dante omnia nostra ecclesiarum nostrarum gravamina et pericula latius exponemus omniaque, quae ad Dei gloriam et suae ecclesiae aedificationem pertinere videbuntur, pro virili promovebimus, quae res et Deo optimo maximo erit gratissima et sanctae suae ecclesiae salutaris et imprimis necessaria, omnium autem maxime sanctitatis suae pastorali officio digna, quae et una ipsa non solum nobilem illam Germanicam nationem, verum et totum christianum orbem multis bonis replebital et abam innumeris malis procul dubio liberabitan.

Eiusdem reverendissimae dominationi vestrae deditissimi et obsequentissimiao cardinalis Moguntinus ac caeteri archiepiscopi, episcopi et praelatiap ecclesiae Germanicae in praesenti dieta imperiali Ratisbonensi congregati3.