Rom AVat, Lettere di principi 14a, fol. 453v–455r.

Sabbato 25. Junij ante prandium caesar omnes tam electores quam alios principes et oratores etiam civitatum ad domum hospitii convocari fecit, ubi caesare et rege consistentibus et ab utroque latere nec non in corona principibus oratoribusque et consiliariis circumstantibus caesari deferebatur sedes ipseque solus sedit, aliis, etiam rege stantibus fuit per regis vicecancellarium expositum de bello ratione regni Hungariae et contra Turcam satis lucide, deinde per secretarium lectus libellus, quo clarior fiebat declaratio et propositio, quo pacto possit Thurcis resisti sub consilio et approbatione caesaris et principum statuumque imperii. Deinde relatum ex parte caesaris et nomine principum omnium sese deliberaturos, proinde electores ad unum secesserunt aliique principes ad aliud cubiculum, protestantibus omnibus in aula in uno angulo remanentibus et civitatum oratoribus in eiusdem aulae alio angulo. Interim allata fuit altera sedes, rex quoque assidebat caesari in eodem loco confabulatantes [sic!] ultra horam cum dimidia aliis consultantibus missique hinc inde deputati per electores ad omnes status, etiam ad protestantes, si simul possent in responso dando convenire. Tandem catholici ex tribus ordinibus convenerunt et protestantes volebant suum dare responsum ad partem veluti fecerunt, desuper (tamen a caesare habita licentia) medio domini Frederici comitis palatini. Revertentibus igitur omnibus ordinibus in corona caesaris pro parte catholicorum cancellarius Magutiensis [sic!] exposuit multis verbis electores aliosque principes et status permaxime dolere et compati de impensis et laboribus regis et difficultate consequendi regnum Hungariae et, quantum attineret citum subsidium, se totis viribus conaturos de eo contribuendo verumque ad caesaris instantiam dudum et hisce diebus consultatum et actum fuisse impeditumque negocium istud non solum ratione sessionis, sed etiam stetisse per protestantes, qui tandem retulissent se cum catholicis pro responso conclusuros, dum id fieret eis absque obligatione et sine captione, quodque hactenus hoc ita factum non sit in conciliis imperii, proinde si simpliciter et absolute nollent agere protestantes absque aliqua exceptione et conditione, tunc nollent catholici protestantes habere in eorum concilio offerentes suam operam pro viribus etc. Et, quia lecta esset scriptura per regem bona intentione proposita, peterent, ut permittentur scribis post prandium excopianda, quo possint desuper melius consulere et commendantes se caesareae et regiae maiestatibus.

Protestantes autem dici fecerunt cum oblatione etiam multa, sed se aliter non posse consulere et contribuere nisi sub conditionibus, quodque a –caesarea maiestas habituros esse obedientes se–a, cui, si placeret, suam consultationem faciendam et responsum daturi essent separatim. Fuit deinde responsum nomine caesaris per principem Fredericum suam maiestatem cupere, ut unanime responsum darent, desuperque suam auctoritatem interposituram quodque interim principes maturarent negotium. Et ex parte regis dictum, quod scribae compararunt pro scribendis copiis veluti eodem die post prandium scribae copiarunt.

Eodem die post prandium rex Romanus visitavit in aedibus suis reverendissimum dominum legatum ac deinde reverendissimum dominum cardinalem Magutiensem [sic!] in eiusdem cardinalis aedibus.

Dominica die 26. Iunij post prandium omnes principes et status in domo praetoria convenerunt et super dicto negocio contributionis tractarunt. Electores in medietatem subsidii ordinarii concluserunt, quod essent decem millia peditum et duo millia equitum pro tribus mensibus et, si opus sit, cum extensione ad alium mensem seque quartum ferunt, alios principes aliquot solum in tertiam partem convenire velle quod videtur ridiculum, maxime in hac tam pia causa. Qui protestantes docturi sint videbimus, postquam electores et principes erunt concordes.

Civitates etiam de numero protestantium non denegabunt ordinariam contributionem.

Et si protestantes non consentient in subsidium, saltem erit numerus ad octo milia peditum et circa 1500 equitum.

Die Lunae 27. Iunij tam antequam post prandium rursus convenerunt ad domum senatoriam nec dum res fuit absoluta, quamquam etiam ex parte catholicorum non sit difficultas, atamen volebant et ipsi conditiones, ut caesar et rex curarent pacem et iustitiam vigere in Germania, cum protestantes nihil aliud obiiciant quam quod desiderent pacem et iustitiam.

Die Lunae 27. Iunij etc. ut in proxima, cum protestantes nihil aliud obiiciant quam quod desiderent pacem et iustitiam, ideo catholici dicunt aliud non desiderare et velle easdem conditiones. Reverendissimus etiam dominus cardinalis Maguntinensis dixit istas conditiones esse optimas, si observarentur, quia sub pace comprehenderetur, ut protestantes abstinerent ab armis et occupationibus, sub iustitia comprehenderetur restitutio et quod iustitia haberet locum et sententiae iudicii camerae imperialis.

Fuit autem conclusum de medietate subsidii alias concessi, sed de numero militum et impensarum non potest dari [...?] taxa.

Eodem die in prandio cum rege fuit reverendissimus dominus cardinalis Maguntinensis.

Et ad horam coenae fuerunt convocati apud regem confederati ligae catholicae inter quos erant reverendissimi dominus Maguntinensis, Saltzburgensis, alter ducum Bavariae, Brunsincensis [sic!], episcopi Misinensis et Merseburgensis soli absque consiliariis.

Reverendissime et illustrissime domine domine colendissime post sacrarum manum oscula humillime commend[ans] nollem[rursus] reverendissime et illustrissime dominationi vestrae esse molestus et ob id brevibus ago. Post multa privata consilia hodie agitata caesarique relata, item, etiam reverendissimis dominis legato et nuntio apostolicis apud regem agentibus conclusione subsidii contra Thurcam facta, quod subsidium haerus [= erus] meus mallet esse maius, dictum est quod negotium religionis die ultima huius Iunij erit resumendum, quod Deus prosperet at reverendissimam et illustrissimam dominationem vestram servet, cui me quam devotissime commendo. Datum Ratisponae, die 28. Iunij 1541.