A  Hannover NLA, Hild. 1 Nr. 78, fol. 123r–124r (Kop.); marg. AV fol. 123r:Responsio ad scriptum cardinalis Contareni, 15. Iulii anno 1541, Ratisbonae etc.

B  koll. Hannover NLA, Celle 1 Nr. 20 II, fol. 255r–256r (Kop.); ÜS fol. 255r: Reprehensio ad scriptum publicatum a cardinale Contareno.

C  koll. Stettin AP, AKS I/111, pag. 309–314 (Kop.); ÜS pag. 309: Responsio ad scriptum publicatum a cardinale Conthareno; AV pag. 309: 16. Julij.

D  koll. Nürnberg StA, Ansbacher Religionsakten 23, fol. 249r–250r (Kop.); ÜS fol. 249r: Responsio ad scriptum publicatum a cardinale Contareno.

Druck: Ganzer/Zur Mühlen, Akten, Bd. 3,2, Nr. 219 , S. 671–673; Walch, Bd. 17, Nr. 1388, Sp. 736–738 (unter dem irrigen Datum: 1541 Juli 20); Corp. Reform. IV, Nr. 2324, Sp. 559–561 (unter dem irrigen Datum: 1541 Juli 20).

Cum intellexissemus huic conventui interfuturum esse cardinalem Contarenum, bona in spe eramus authoritatem eum suam non solum ad concordiam constituendam, a –sed etiam ad veritatem propagandam–a atque illustrandam collaturum esse. Propria estb viri docti et sapientis haec animi magnitudo et libertas, ut, quod probat, praesertim in ecclesia proferri sinat, sed ipsius censura de libro et nostris articulis, quam legimus his diebus propositam, non respondet expectationi nostrae.

Laedimur ab eo iniquo praeiudicio, cum quidem videat nos nihil absurde sentire, nihil profiteri, quod pugnetc cum sanis iudiciis piorum et doctorum in ecclesia Christi, imo locos aliquos doctrinae Christianae in nostris ecclesiis pie et utiliter illustratos esse, et tamen edidit censuram, in qua ait nos a communi consensu catholicae ecclesiae dissentire. Iubet etiam in altera pagella episcopos advigilare, ut genus doctrinae, quod profitemur, deleant. Haec cum publice proposita sint, dissimulari a nobis non poterant, ne tacite probare eius iudicium videremur. Ideo veniam nobis dari petimus, quod hanc responsionem vere et modeste scriptam iniustae ipsius censurae opponimus.

Fatemur enim a nostris quosdam errores reprehensos esse late vagatos ante haec tempora in ecclesia. Sed iniuriam facit ecclesiae Christi, si quis eos errores vocat consensum catholicae ecclesiae. Persuasiones humanae sparsae in ecclesia contra evangelium, etiamsi diuturnitas temporis magnorum hominum et multitudinis exempla autoritatem eis addiderunt, tamen non sunt ecclesiae catholicae consensus, qui consistit in propheticis et apostolicis scriptis et sententia per apostolos probatis testimoniis tradita. Hunc consensum nos amplectimur et defendimus nec ab eo unquamd discessurie sumus.

Scit Contarenus, qui sint ecclesiae nervif, quanta coenae domini in missis prophanatio, quantum vitii in invocatione divorum, quanta labes in coelibatu Romano, quanta inscitia in populo, qui non recte docetur de poenitentia, de beneficiis Christi, de fide seu fiducia accipiente condonationem propter Christum. Videt non solum monasteria, sed ispos etiam canonum recentium libros plenos esse superstitionum. Videt theologiam monachorum dilutam esse et veteri in multis locis dissimilem. In his abusibus fatemur nos a multitudinis iudiciis dissentire, quae ne ipsum quidem probare arbitramur. Id autem non est discedere a consensu catholicae ecclesiae, quare id crimen obiicere nobis desinatg. Et quod addit in ea pagella non desperari concordiam, sciat nos non recepturosh errores, quos taxamus et quosi ipsi non solum decretis, sed nova asperitate, quae non decetj ecclesiam, defendunt.

Constat enim multos honestos homines et quidem in his aliquot doctrina praestantes interfectos esse tantum propter piae doctrinae confessionem. Ac quid in altera pagella nunc quoque aitk Contarenus aliud, [quam] ut confirmet hanc saevitiam, cum iubet episcopos cavere, ne labes, quae grassatur per Germaniam, irrepat in dioceses, et praecipit, ut medicinam adhibeant. Quam? Usitatam videlicet: sectiones, usturas, neces. Haec remedia nova sunt ecclesiael et praesertim huic nationi parum apta, deinde non ab eo virom probanda, qui pacis et concordiae autor perhiberi vultn. Facile retinerent episcopi authoritatem, si emendatis quibusdam abusibus consulerent piorum conscientiis. Id saepe testati sumus et hanc ad concordiam viam esse iudicamus, praesertim in ecclesia, in qua lucere veritas debet et eminere gubernatorum mansuetudo.

Haec eo recensuimus, ne dissimulatione nostra Contareni scripta probare videamur, et hortamur omnes, ne talibus praeiudiciis assentiantur, sed nostra dogmata conferant ad evangelium traditum in scriptis apostolicis et primae ecclesiae exempla.