A Wien HHStA, MEA RTA 8/Konv. 1, fol. 666r–670v (Kop.); DV fol. 670v: Anstand der gülchischen kriegshandlung halb betädiget.

B Duisburg LAV NRW R, Jülich-Berg II 2752, fol. 351r–355av (Kop.); DV fol. 355av: Copie des furgestalten anstantz uff dem rychsdage zu Nurnberg.

C Würzburg StA, Wzbg. RTA 21, fol. 363r–366v (Kop.).

Druck: T. J. Lacomblet, Urkundenbuch, Bd. 4, Nr. 543, S. 675–677.

Regest: L. Groß/R. von Lacroix, Urkunden, Bd. 1, Nr. 307, S. 226.

Dt. Übersetzung: Duisburg LAV NRW R, Jülich-Berg II 2748, fol. 58r–61v; DV fol. 61v: Verduytschte artickel des vermeynten anstandtz.

Erwähnt bei: P. Heidrich, Der geldrische Erbfolgestreit, S. 87–90;W. Crecelius, Der Geldrische Erbfolgestreit, S. 56.

Ad laudem Dei omnipotentis. Notum sit omnibus quod cum deputati principum electorum aliorumque principum et ordinum sacri imperii nationis Germanicae in hoc imperiali conventu congregati instantissimas preces interposuerint supplicaverintque apud regiam Mtem Romanorum pro supersessione armorum ac ut fieret abstinentia belli ac treuga inter caesaream Mtem ac sermam reginam Mariam, regentem pro Mte sua in terris hereditariis inferioris Germaniae, et dominum Gulielmum, ducem Clivensem, ac desuper, secundum voluntatem Mtis suae regiae necnon in favorem ac contemplationem dictorum ordinum imperii, habita communicatione inter illustrem et magnificum dominum Nicolaum Perenotum, equitem auratum, dominum in Granvella, sacratissimae caesareae ac catholicae Mtis rerum status consiliarium primarium eiusdemque Mtis suae vicegerentem et oratorem generalem per Germaniam et Italiam, ac praefatos deputatos in notabili numero tandem tractatum, conventum ac concordatum fuit inter dictum oratorem nomine Mtis imperialis et reginalis Sertis1 necnon Joannem Vlatenum, praepositum Aquensem etc., Wernherum ab Hosteden, praefectum aulae Juliacensis, Joannem a Wytenhorst, dominum de Horst, Godefridum Wylach, praefectum in Portz, Godefridum Gropperum, legum doctorem, et Joannem Valtermeier, legum doctorem, commissarios et procuratores dicti ducis, intervenientibus revorum et illorum principum et dominorum Alberti, cardinalis et archiepiscopi Moguntinensis per Germaniam, Hermanni, archiepiscopi Coloniensis, per Italiam archicancellariorum, ac Ludovici, comitis Palatini Rheni ducisque Bavariae archidapiferi, Joannis Friderici, ducis Saxonie, archimareschalci, ac Joachimi, marchionis Brandenburgensis, archicamerarii, sacri Romani imperii principum electorum, necnon illmi domini Udalrici, ducis Wirtembergensis, ac spectabilium consulum et magistratus civitatis Argentinensis consiliariis et oratoribus ad praedictum conventum imperialem destinatis, videlicet Adamo Kuchenmeister a Gamburg, metropoliticae ecclesiae Moguntinae scolastico et canonico, et Jacobo Jona, iurium doctore, cancellario Moguntinensi, Ebaldo a Bambach et Jacobo Reutter, iurium doctore, praefati domini cardinalis Moguntinensis, Theodorico comite in Manderscheidt et Blankenheim, domino in Sleiden, Degenhardo Haes, praefecto in Linne, et Jacobo Omphalio, iurium doctore, dicti domini archiepiscopi Coloniensis, Wolfgango ab Affenstein, equite aurato, et Joanne a Walbrun in Ernsthoven, supradicti domini comitis Palatini, Melchiore ab Ossa, dicti domini electoris ducis Saxoniae cancellario, Eberhardo a Thann, praefecto in Wartpurg et Hausbreitenbach, necnon Francisco Burckart, etiam cancellario eiusdem electoris ducis Saxoniae, ac Lienardo Keller, proposito Havelpurgensis ecclesiae, dicti domini electoris marchionis Brandenburgensis, Christophero a Venningen et Philippo Eerer, iurium doctore, dicti domini ducis Wirtenbergensis, et Jacobo Sturm, dictae Argentinensis civitatis consule, nomine dictorum statuum et ex commissione atque ordinatione, quam ab ipsis habuerunt, quod fiat cessatio armorum, treuga et abstinentia belli inter dictam Mtem imperialem et reginalem Sertem cum regnis, terris et subditis caesareae Mtis ex una et dictum ducem Clivensem, subditos et terras quas possidet et tenet in praesenti ex altera parte.

Quae quidem cessatio armorum, treuga et abstinentia observabitur legaliter, plene et syncere ex utraque parte ac incipiet currere ab die duodecima proxime a data harum sequenti, velut termino praefixo, ad provisionem earum per dictas partes faciendam idque usque ad adventum Mtis suae caesareae in imperium Germanicae nationis et duos menses post sequentes, computando ab eo tempore, quo Mtas sua in Germaniam ad locum Burget2 prope Tridentum pervenerit. Et nisi Mtas sua expresse declaraverit antequam praefati duo menses lapsi fuerint, quod longius treugam praedictam admittere nolit, eadem tenebitur et observabitur tamdiu et eo usque quo Mtas sua notificaverit, quod longius in eam consentire nolit.

Ita tamen quod huismodi notificatio ipsi principi vel in loco ducalis residentiae Dusseldorf vel Clivia debite fiat per quindecim dies antequam Mtas sua contra eundem ducem quicquam hostile moveat. Et hac quidem treuga durante, praefata regina possidebit pacifice sine contradictione vel impedimento quocunque directe vel indirecte per se vel alios ad hoc commissos et ministros caesareae Mtis ea quae in praesentiarum bello occupata tenet in terris dicti ducis Clivensis. Et praeterea reponet idem dux et tradet in potestatem reginae vel eius aut eorum, quos ad hoc ordinavit, intra quindecim dies proximos oppidum Sittart in ducatu Iuliacensi cum pertinentiis ad idem oppidum eiusdemque incolas spectantibus ad tenendum et fruendum pro vadimonio plene, libere et pacifice dicta treuga pendente totoque eiusdem tempore, tenebunturque cives et incolae praedicti oppidi fidelitatis iuramentum pro tempore huius treugae eidem sermae reginae seu eius commissariis praestare, salvo tamen quod per reginalem Sertem aut illius officiatos ultra solitum morem non graventur, quodque ipsis eorum privilegia, statuta et consuetudines non infringantur, sed manu teneantur nullaeque munitiones seu fortalitia interim in dicto oppido extruantur, ita quod ipsum oppidum in eo statu, in quo nunc est, plene et libere restitui possit.

Ac ulterius dictus dux Clivensis non poterit nec debebit directe vel indirecte quocunque modo auxilium praebere vel assistere inimicis Mtis suae imperialis quos eadem vel sacrum imperium habet in praesenti vel habere poterit treuga hac durante, sive fuerint reges sive principes vel aliae personae potestates vel status cuiuscunque qualitatis. Nec idem dux Clivensis praedicto indutiarum tempore pendente permittet, quod subditi sui, qualescunque et quarumcunque terrarum et ditionum quas possidet et tenet, illis ullam assistentiam vel servitium praebeant per personas suas vel bona quocunque modo eisque fideliter et syncere obviabit. Et si contrafecerint eos puniet in corpore et bonis tamquam violatores et transgressores huius treugae et communium imperii recessuum seu decretorum. Similiter non permittet, quantum in se est, quod milites, quos nunc in suis stipendiis quocumque loco habet, eant ad servitium hostium Mtis suae, sed omni studio ac bona fide secundum praedictos imperii recessus impediet.

Praeterea fuit conventum ac concordatum, quod status praedicti quemadmodum constituerunt deliberaveruntque et ideo hanc treugam promoverunt, mittent suos legatos ad Mtem imperialem, ubi in Germaniam venerit, primo quoque tempore quo id fieri poterit et una cum ipsis comparebunt commissarii ipsius ducis cum potestate ampla et suffitienti ad pacificandum omnes controversias cum Mte sua, ea videlicet firma spe, quod praefatus dux cum omni humilitate ita se exhibebit, quod sua Mtas causam habebit ad intercessionem statuum clementiam suam ei impartiendi [= impertiendi]. Et dictis commissariis Clivensibus ex nunc conceditur nomine praedictae suae caesareae Mtis salvus conductus, ita ut libere ad suam Mtem ire, negotiari et redire libere possint absque ullo impedimento.

In casu vero quo pacificatio omnium controversiarum fieri nequiret ita, uti caesareae Mti satisfactum esse possit ac a dicta treuga recedere voluerit, quod tunc dicta regina tenebitur restituere dictum oppidum Sittart cum pertinentiis praedictis bona fide realiter et cum effectu praefato duci Clivensi omni postpositaa exceptione in eo statu quo tempore traditionis ad manus reginae pro vadimonio factae fuit, ita tamen quod post restitutionem praedicti oppidi Sittart per quindecim integros dies nihil hostiliter moveatur.

Et promittit praefatus dominus Nicolaus Perenotus nomine quo supra necnon dicti Joannes Vlattenus, praepositus Aquensis, Wernherus ab Hosteden, praefectus aulae Juliacensis, Joannes a Witenhorst, dominus de Horst, Godefridus Wylach, praefectus in Portz, et Godefridus Gropperus et Joannes Faltermeier, legum doctores, nomine dicti ducis Clivensis observationem dictae treugae et abstinentiae belli, ita quod observabitur per dictam Mtem imperialem et Sertem reginalem et dictum ducem Clivensem regna, terras et subditos respective prout supra tractatum fuit.

Praeterea quod et eadem ratificabitur tam per dictam reginam quam ducem Clivensem, qui quidem tenebitur litteras ratificationis mittere ad reginam intra duodecim dies proximos, continentes promissionem expressam et solemnem sub fide ac honore suo necnon obligatione omnium bonorum suorum praesentium et futurorum, quod servabit dictam treugam ac omnia suprascripta legaliter ac bona fide, omni dolo ac fraude excluso, ac regina huiusmodi litteras recipiendo suam quoque vicissim ratificationem suffitientem ipsi duci tradet3.

Item quod ille, qui mittendus erit pro ratificatione tradenda reginae, mandatum habebit a dicto duce Clivensi ad tractandum de libero transitu et commertiis mercatorum a Germania in ditiones inferiores et e converso e ditionibus inferioribus in Germaniam, ac super ea re provideatur apud sermam reginam modis et mediis convenientibus pro tempore istarum indutiarum.

Et in maiorem securitatem ac omnium supradictorum testimonium dictus orator subscripsit ac signavit praesentes litteras ac suum sigillum appendit, praedicti quoque commissarii ducis Clivensis subscripserunt ac signarunt ac sigillum eorum principis appenderunt. Deputati quoque statuum in conclusionem huius treugae praesentes in fidem et testimonium praemissorum eisdem subscripserunt et sua sigilla appenderunt seu signatoriis annulis obsignarunt.

Datum Norembergae, die vicesima octava Aprilis anno Domini 1543.

b–[US]: Perrenotus [= Nicolas de Granvelle].

[Jülichsche Räte:] Johann van Vlatten; Wernher van Hoesteden; Johan van Wittenhorst; Goedart van Wylach; Goedart Gropper Dr.; Johan Faltermeyer Dr.

[Gesandte der Reichsstände:]4 Adam Kuchenmeister a Gamberghense, Maguntinensis canonicus et scholasticus; Jacobus Jonas, iuris utriusque doctor, cancellarius Maguntinensis; Theobaldus a Baumbach; Jacobus Reutter Dr.; Diederich Gf. zu Manderscheit; Degenhart Haeß subscripsit; Jacobus Omphalius Dr.; W[olfgang] von Affenstein Dr.; Hanß von Walbrun zu Ernsthoffen; Melchior von Osse Dr. und canceler subscripsit; Eberhart von der Than amptmann subscripsit; Franciscus Burchart cancellarius subscripsit; Lenhart Keller Lic., dhomprobst zu Havelberg manu propria subscripsit; Christoff van Venningen etc. subscripsit; Philippus Erer Dr.; Jacobus Sturm manu mea subscripsi–b.

Deutsche Kurzfassung des Vertragsinhalts5:

So haben Kff., Ff. und stend durch einen geordneten ußschuß zwischen der kgl. Mt. und der ksl. Mt. oratorn und des Hg. von Gülch und Cleve etc. gsandten irer itz geuepten kriegsuebung bethedigt, das von Donnerstag negstvergangen beide theil von aller krieglicher und vhedlicher ubung und thetlicher handlung gegeneinander absteen, und solle dyser anstand weren biß die ksl. Mt. ins Reich, namblich geen Burget, jhensit Trient gelegen, khom. Und von dem tag an und ir Mt. dahin khommen würdet zwen monat, da wöllen churfursten und fursten ir pottschaft zu der ksl. Mt. schicken und einen bestendigen fridden und, so dasselbig nit möcht erhalten werden, umb erstreckung des anstandts bitten und handlen. Wo aber deren kheins der ksl. Mt. annemlich oder gelegen sein wurde, so soll ir Mt. sollichs dem Hg. von Cleve gen Dysselßdorf oder Gülch, alß an denen orten er sein gwonlich hoffhaltungen hat, verkhinden und doch in 15 tag nach solcher verkhundung dheinen thetlichen angriff thun. Und soll die Kgn. Maria alles das, so sie in dißem krieg ingnommen, in zeit des anstands behalten. Und zu merer sicherheit, das der hertzog den anstand also halten wölle, soll er der konigin das stettlin Sythart eingeben, die der königin die zeit huldung thun, doch soll sie dieselben bey allen iren freiheitten, rechten und herkhommen und in aller massen, wie ir das ingeben würdet, lassen pleiben. Und so der frid oder anstand nit gmacht ader weitter erstreckt, soll sie es dem hertzogen widerumben also inhendigen und zustellen. Der hertzog soll auch mittler zeit der ksl. Mt. widerigen, es seyen konig, fursten oder andere stend, kheinen furschub, hilf oder beystand thun, auch den seinen den zu thun nit gstatten. Und ob es jeman darüber thet, den soll er an leib, leben und gut darumben straffen. Item er soll, so er sein kriegsvolck wurde zerlauffen lassen, sovil im muglich furkhommen, das es der ksl. Mt. widrigen nit zustand.

Item sollen die Kgn. Maria und der hertzog schicken und handlen lassen, wie in zeit des anstands die khauff- und gewerbsleut sicher uff- und abhandlen und werben mögen. Und soll der hertzog mittler zeit das hertzogthumb Gellern und graveschaft Zitphen inbehalten. Dißes anstands sollen beide theil, die Kgn. Maria und der hertzog, ratificationbrieff einander zuschicken und ubergeben.